Yortan: Bir Erken Tunç Çağı Kültür Bölgesi

“Yortan Kültürü” olarak anılan ETÇ kültür bölgesinin başlıca buluntu merkezi, kültüre de adını veren Yortan Mezarlığı’dır.

Bu merkezden elde edilen buluntuların yakın benzerleri Balıkesir sınırları içerisinde yer alan Babaköy’de de görülmektedir.

Manisa ili, Kırkağaç İlçesi, Gelenbe yakınlarında yer alan Yortan mezarlık alanında ilk çalışmalar bölgeye demiryolu mühendisi olarak gelen Gaudin ve Chapot tarafından 1900 yılında gerçekleştirilmiş, ancak ne yazık ki pek çok eser yurtdışına kaçırılmıştır.

Yortan’ın tam lokalizasyonu kazı çalışmalarının ardından geçen 108 sene boyunca araştırılmamış, bölgede 2008 yılında Akdeniz başkanlığında yürütülen yüzey araştırmaları sonucunda bu önemli Erken Tunç Çağı mezarlığının tam yeri tespit edilmiştir. Arkeoloji literatürüne Yortan adıyla geçen ve Gaudin’in raporunda Tabak Tepe olarak anılan mezarlık sahasının, günümüzde Taban Tepe olarak anıldığı anlaşılmıştır.

Erken Tunç Çağı terimini ilk kullanan bilim insanlarından biri olan Blegen, Anadolu’da Erken Tunç Çağı’nı ETÇ I, ETÇ II ve ETÇ III olarak üç evreye ayırmıştır. Son yıllarda sayıları hızla artan kazı, araştırmalar ve C14 gibi bilimsel yöntemler Erken Tunç Çağı’nın yaklaşık olarak MÖ 3200-3000 yıllarında başladığını, yaklaşık olarak da 1200-1300 yıl kadar sürdüğünü göstermektedir.

Yortan mezarlık alanından elde edilen seramikler T. Kamil tarafından ayrıntılı olarak incelenmiş, söz konusu seramikler A, B ve C olarak üç grupta değerlendirilmiş; Yortan’da herhangi bir stratigrafik çalışmanın yapılmadığını, her üç grubun kesin çizgilerle birbirinden ayrılmadığı ancak özellikle A ve C grubu malların her açıdan birbirlerinden farklı olduğunu belirtilmiştir. Buna göre A grubu mallar Erken Tunç Çağı I ve II’ye, B Grubu mallar Erken Tunç Çağı II ve III’e, C Grubu mallar ise Erken Tunç Çağı IIIa’ya tarihlenmektedir. Buna karşın Kamil’in oluşturduğu kronolojik yaklaşımlar, çalışmasını takip eden yıllarda farklı bilim insanları tarafından takip edilmiş olsa da, son yıllarda A Grubu malların ETÇ I-II yerine, doğrudan ETÇ II içlerine tarihlendirildiği görülmektedir.

Kamil’in toplamda 263 adet seramik buluntusu üzerinden gerçekleştirdiği bu çalışma içerisinde Erken Tunç Çağı I ve II’ye tarihlenen A grubu eserleri toplam 224 parça eserle en geniş yeri tutmaktadır. Tespit edilen seramiklerin % 85’ini A grubu eserlerin oluşturması Yortan Mezarlığı’nın Erken Tunç Çağı I ve II’de çok daha yoğun kullanıldığını göstermesi açısından oldukça önemlidir.

Yortan Mezarlığı’ndan elde edilen seramikler Batı Anadolu içlerine kadar yayılmış, yayılımın görüldüğü alanlar “Yortan Kültürü” ya da “Troia-Yortan Kültür Bölgesi” ifadesiyle tanımlanmaya başlanmıştır. Söz konusu bölge ilk keşfinden itibaren büyük ilgi görmüş ve bu doğrultuda gerek bölge, gerekse bağlantılı eserler üzerine çok sayıda çalışma ortaya konmuştur.

KAYNAKÇA

Barış GÜR - Emre ERDAN, "Batı Anadolu Kökenli Bir Grup Erken Tunç Çağı Gaga Ağızlı Testi" Cedrus VI, 2018, s. 125-138

Engin Akdeniz, “Yortan Mezarlığı Hakkında Yeni Gözlemler”. TUBA-AR 12/1, 2009, s. 49-64

Turhan Kamil, Yortan Cemetery in the Early Bronze Age of Western Anatolia, Oxford, 1982.

Yazı Arkeoyol Arkeoloji ve Sanat Tarihi Atölyesi'nin 13 Eylül 2019 tarihli Yortan: Bir Erken Tunç Çağı Kültür Bölgesi yazısından alınmıştır.