Romalılar, halkın inançlarına müdahale etmenin ülkeyi yönetilemez duruma getireceğini iyi bildiklerinden, diğer pagan dinlere karşı saygılı ve hoşgörülü davranmaktaydılar. Öyle ki, Romalı yöneticilerin birçok tapınağın yapımında, onarımında ya da dinsel törenler sırasında para yardımları yaptıkları bilinmektedir. Ancak bazı yazılı buluntulardan anlıyoruz ki, bazı kent yöneticileri bu türden katkıları zaman zaman ihmal etmişler ve bunun sonucu olarak bölgenin en büyük Romalı otoritesi olan Eyalet Valisi’ne (proconsul) şikayet edilmişlerdi. Örneğin, 1993 yılında Sardeis (Sart Mustafa) yakınlarındaki Çapaklı köyünde ele geçen Grekçe bir yazıt bu konuda önemli bir örnek oluşturmaktadır. Şimdi Manisa Müzesi’nde korunmakta olan bu yazıtta, Sardeis’deki Ay Tanrısı Men (Askenos) tapınağının yöneticisinin İ.S. 188 yılının Roma valisine yazdığı Grekçe bir şikayet mektubu yer almaktadır.
«Atalarımızın tanrısı Men Askenos’un Sardeis’deki tapınak yöneticisi (neokoros) olan Demetrios oğlu Sardeis’li Hermogenes’in, eyaletin kurtarıcısı Vali Arrius Antoninus’a mektubu: Ey efendimiz! Gerek kralların, gerek imparator temsilcilerinin ve gerekse kentimizdeki meclislerin aldıkları yasal kararlarla tanınan ayrıcalıklara göre, tanrı için ve İmparator’un ölümsüz gücü için ve bereketli bir hasat mevsimi için yapılacak kurban ve sunu törenlerinde harcamamız için 600 Dinar tutarında katkıda bulunulması gerekmektedir. Bu para şimdiye kadar kadar görevdeki her yönetici tarafından düzenli olarak ödendiği halde, bugünkü yönetici (arkhon) Aurelius Ktesippos bu ödemeyi yapmamıştır. Bu kurban törenleri vesilesi ile, yüksek şahsınızdan, tanrı için yapılacak geleneksel kurban törenlerini gerçekleştirebilmek üzere, her zaman adet olduğu gibi bu yıl da 600 Dinar ödemesi için yönetici Aurelius Ktesippos’a emir vermenizi dilerim.
Sizden önceki vali ve imparator temsilcilerinin bu konudaki kararları:
İmparator temsilcisi Valerius Valens’in Sardeis’e mektubu:
‘İmparator Vespasianus’un temsilcisi (procurator) Valerius Valens, Sardeis yöneticilerini selamlar! Tanrı Men için düzenlenen törenlerde (mysteria) kullanılmak üzere her yıl katkı yapılması gerekmektedir’.
Vali (proconsul) Asprenas’ın aynı yöndeki emri».
Hermogenes bu mektubunda, İ.S. 188 yılında, yani imparator Commodus’un döneminde, Küçük Asya (Provincia Asia) valiliği yapan G. Arrius Antoninus’a hitap etmektedir. Mektupta dikkati çeken en önemli nokta, Men tapınağına yapılan ödemeye ilişkin, yaklaşık 100 yıl kadar öncelere giden iki eski belgenin kanıt olarak eklenmiş olmasıdır. Bu belgelerden biri İ.S. 78, diğeri de İ.S. 86 (veya belki 107 ?) aittir. Ancak taş (stel) üzerinde yeterli yer olmadığından, ikinci belgeyi oluşturan Vali Asprenas’ın mektubuna yer verilmesine gerek görülmemişti. Anlaşılıyor ki, bu türden ödenek sorunları çok eskilerde de yaşanmış ve olasılıkla yine şikayet üzerine Romalı yetkililer tarafından çözümlenmişti.
Hermogenes’in para konusunu dile getirirken bunun “İmparator’un ölümsüz gücü ve bol hasat” için yapılacak ayinler (mysteria) için harcanacağını belirtmesi kuşkusuz Roma valisini “etkilemeye” yönelikti. Çünkü Hermogenes de biliyordu ki, bir vali, İmparator’un sağlık ve selameti ve bolluk-bereket gibi hassas konularda ayinler düzenlenmesine “hayır” diyemezdi. Bu şikayet üzerine söz konusu edilen 600 Dinarlık yardım Men tapınağına ödenmiş olmalı ki, sonraki yöneticilere bir örnek olması için bu şikayet mektubu bir taş üzerine yazdırılıp uygun bir yere dikilmişti.
Anadolu’da para sıkıntısı çekip de Roma valilerine başvuran tapınaklara ilişkin iki ilginç örnek daha vardır: 1905 yılında Miletos’ta bulunan bir yazıttan öğrendiğimize göre, İ.S. 80 yılında görev yapan Caecina Paetus adındaki vali, kendisine ulaşan bir şikayet üzerine Miletos kentine şöyle bir mektup yazmıştı:
“Vali Caecina Paetus, Miletos yöneticilerini selamlar! Tanrı Augustusların tanrıları olan Cabeiroi’un rahibi olan vatandaşınız Menestor oğlu Timon bana başvurarak, kendisinden önceki rahiplere belli günlerde düzenlenen kurban ve ayin törenleri için verilen geleneksel hakların kendisine de tanınmasını istemiştir. Onun bu isteğinin mantıklı olduğuna karar verdiğimden, tanrılar için düzenlenen bu kurban törenlerine her yıl düzenli olarak katkı yapmanız gerektiğini düşünmekteyim. Hoşçakalın!”.
Öte yandan Ephesos’ta bulunan ama şimdi kayıp olan diğer bir yazıt içerik bakımından yukarıda sözünü ettiğimiz Sardeis yazıtı ile çok benzeşmektedir. Bu yazıta göre, bir Ephesos vatandaşı İ.S. 88 yılının Küçük Asya valisi Lucius Mestrius Florus’a bir mektup yazarak, eski devirlerde kralların, imparatorların ve valilerin Tanrıça Demeter için düzenlenen dinsel ayinler için verdikleri desteği belgelerle kanıtlamakta ve bu hakların yeniden tanınmasını istemektedir:
“Ephesoslu Lucius Pompeius Apollonios’tan Vali Lucius Mestrius Florus’a: Ey Efendim! Ephesos’ta her yıl, müritler ve rahibeler tarafından yasalara tam bir uygunluk içinde Bereket Getiren (Karpophoros) ve Yasa Getiren (Thesmophoros) Tanrıça Demeter ve Tanrı Augustuslar için ayinler ve kurban törenleri düzenlenmektedir. Ekteki mektuplarda da belirtildiği gibi, bu törenler krallar ve imparatorlar ve valiler tarafından yıllardır desteklenmekteydi. Görev yaptığınız yılın ayinleri başlamak üzere olduğundan, ey efendim, bu ayinleri düzenlemekle görevli olan ve benim aracılığımla bu zorunlu başvuruyu yapanlar sizden bu hakları kendilerine yeniden tanımanızı...”
Burada verdiğimiz üç örnekten de anlaşılacağı gibi, Roma imparatorluk devrinde tapınak ve devlet yönetimi birbirinden belirgin bir şekilde ayrılmaktaydı. Ama büyük masraflar gerektiren kurban ve ayinler küçük tapınakları resmi makamların yardımına muhtaç bıraktığından, tapınakların mutlak özerkliğinden söz edilemezdi. Hatta büyük saygınlıkları, geniş “kutsal” arazileri ve büyük ziyaretçi gelirleri olan tapınakların mutlak bağımsızlığı sözkonusu bile değildi. Nitekim Romalılar gerekli gördüklerinde Ephesos’taki “Asia Eyaleti’nin incisi” diye anılan ve ünlü hatip Aelius Aristides (İ.S. 2. yüzyıl) tarafından “Küçük Asya’nın para kasası” olarak nitelenen ünlü Artemis Tapınağı’nın (Artemision) gelirlerine bile müdahale etmekten geri kalmamışlardı.
KISA KAYNAKÇA: G.H.R. Horsley, New Documents Illustrating Early Christianity 4, 1987, 94, no. 22. P. Herrmann, Milet VI.1, 1997, 125, 214, no. 360. H. Malay, Researches in Lydia, Mysia and Aiolis, 1999, 119-122, no. 131. B. Dignas, Economy of the Sacred in Hellenistic and Roman Asia Minor, 2002, 139-141. Ch. Schuler, “Inscriptions and Identities in Asia Minor”, Epigraphy and the Historical Sciences (ed. J. Davies and J. Wilkes), 2012, 71-72.
Yazı, Prof. Dr. Hasan Malay'ın Bir Tapınağın Sardeis Yönetimi Hakkındaki Suç Duyurusu yazısından alınmıştır.
Comments